ពុទ្ធកាល ពុទ្ធ​បរិស័ទ​ជា​អ្នក​រក្សា​ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវ​តែ​បាន​ដឹង​អំពី​ដំណើរ​ពង្សាវតា​ក្នុង​ព្រះពុទ្ធ​ខ្លះ ៗ ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​ក្នុង​ការ​ថែរក្សា និង​បាន​ជ្រះថ្លា​រឹតតែ​ខ្លាំង​ដោយ​អំណាច​បាន​ដឹង អំពី​ការ​ត្រាស់​ដឹង​របស់​ព្រះពុទ្ធ ។ ពុទ្ធកាល ឬ គឺ​កាល​ដែល​ព្រះពុទ្ធ​គង់​ព្រះជន្ម​នៅ​ក៏ ឬ​ហៅ​បាន​ថា ពោធិកាល​ឬ ពោធិសម័យ​ក៏​បាន ។ ពោធិកាល​នៃ​ព្រះសក្យមុនីសព្វញ្ញូពុទ្ធ

បុគ្គលធ្វើបាបសម្គាល់ថាខ្លួនធ្វើបុណ្យ ( ស្រង់ចាកបិ.អង្គុត្តរនិកាយ លេខ ៤៧ ទំព័រ ៧៩ ) គ្រានោះ ឧគ្គតសរីរព្រាហ្មណ៍ បានក្រាបទូលព្រះមាន​ព្រះភាគ​ថា បពិត្រព្រះគោតមដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះ​អង្គ​​មាន​ប្រាថ្នា​នឹងសម្លាប់គោបូជាយញ្ញ ( បញ្ជាក់​នៅ​ក្រោយ ) សូមព្រះគោតមដ៏ចម្រើន ទូន្មាន​ប្រៀន​​ប្រដៅ​ខ្ញុំ​ព្រះ​អង្គ ​ដោយ​ពាក្យ​ដែល​ប្រ​ព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍ ដើម្បី​សេចក្តី​សុខ ដល់​ខ្ញុំព្រះ​អង្គ​អស់​កាល​យូរ​អង្វែង

បញ្ញា​ដែល​បាន​ពិចារណា ឃើញ​សង្ខារ​ធម៌​ទាំង​ឡាយ តែង​មាន​ការ​អស់​ទៅ សូន្យ​ទៅ​នោះ​ព្រោះក្នុងសត្តន្តបិដក ខុទ្ទកនិកាយ បដិសម្ភិទាមគ្គ ក្នុងភង្គញាណនិទ្ទេស ដែល​សម្ដែង​អំពី​ប្រាជ្ញា​ឃើញ ការ​អស់​ទៅ​សូន្យ​ទៅបែកធ្លាយ​ទៅនៃ​សង្ខារធម៌ លោក​បាន​ពន្យល់​ដោយ​ព្រះអដ្ឋកថា ចំពោះ​ព្រះពុទ្ធដីកា ដែល​ព្រះអង្គ​សម្ដែង​ថា តស្ស ចិត្តស្ស ភង្គំ អនុបស្សតិ គឺ​សម្ដែង​អំពី​វិបស្សនា ដែល​បាន​ឃើញ​អំពី​ការ​បែកធ្លាយ​ទៅនៃចិត្ត​នោះ ដែលចិត្តនោះឯង លោកបានលើក​ជាឧទាហរណ៍ថា រូបារម្មណាចិត្តំ គឺ​ចិត្ត​ដែល​មាន​រូបារម្មណ៍ ឧបជ្ជេត្វាភិជ្ជតិ មានការ​កើត​ឡើង និង​បែក​ធ្លាយ​គឺ​ថា​ចិត្ត​នោះ​ឯង​ដឹង​នូវ រូបារម្មណ៍​បាន​ជាដើមហើយ​មាន​ការ​ដែល​កើត​ឡើង និង​បែក​ធ្លាយ​ទៅ​ចំពោះ​ចិត្ត​ដែល​មាន​ការ​ដឹង​អារម្មណ៍ ហើយ​មានការ​បែកធ្លាយ​ទៅ​គឺ​ចិត្ត​នោះ​ឯង វិបស្សនា​បាន​ឃើញ​ក្នុង​ព្រះអដ្ឋកថា​លោក​បាន​ពន្យល់​ទៀត​ថា ព្រោះ​ចិត្ត​ដទៃ។ សភាព​នៃ​ជីវិត​របស់​យើង​ជា​សង្ខារ​ធម៌ គឺ​មាន​ការ​កើត នឹង​រលត់​ដូច​ការ​ដែល​ធ្លាប់​បាន​ពិចារណា​ហើយ គឺ​មាន​តំណ​គ្នា​រវាង​សង្ខារ​ធម៌ ដូច្នេះ​តំណនៃ​សង្ខារធម៌​នោះ​ឯង​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា ហាក់​ដូច​ជា​មិន​បែក​ធ្លាយ ប៉ុន្តែ​សេចក្ដី​ពិត​គឺ​តំណ​នៃ​សង្ខារ​ធម៌ ប៉ុន្តែ​ជាមួយ​គ្នា​នឹង​តំណ​នៃ​សង្ខារ​ធម៌​ដែល​កើត​ឡើង ចុះ​ត្រង់​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​សង្ខារ​ធម៌​នោះ​ម៉េច​ក៏​យើង​មិន​ឃើញ​ផង​ទៅ​ព្រោះ​វា​មាន​តំណ​នៃ​ការ​កើត​ត​ជាប់​គ្នា ដូច​ជា​របស់​នោះ​មិនបែក​ធ្លាយ អាការៈ​ដែល​រលត់​ទៅ​នៃ​សង្ខារ​ធម៌​នោះ​មិនបែកធ្លាយ អាការៈ​ដែល​រលត់​ទៅ​នៃ​សង្ខារ​ធម៌​នោះ​ក៏រលត់​ជាប់​គ្នា​ដែរ ការ​ដែល​រលត់​ជាប់​គ្នា​នេះ ដូចម្ដេច​ក៏​មិន​ឃើញ​ការរលត់​ជាប់​គ្នា​របស់​សង្ខារ​ធម៌​ផង ថា​មិន​បាន​អប់រំ​បញ្ញា មិន​បាន​ឃើញ​ការ​កើត​ប្រាកដ​នៃ​សង្ខារ​ធម៌​តែ​មួយ​លក្ខណៈៗ ម្លោះ​ហើយ​ក៏​សម្គាល់​ថា​របស់​នោះ​ទៀង មិន​ឃើញ​ពី​ការ​ដែល​កើត​ឡើង​នឹង​រលត់​ទៅយ៉ាង​ឆាប់រហ័ស​ទេ តែ​ចំពោះ​ការ​អប់រំ​បញ្ញា​រមែង​ឃើញ​សង្ខារ​ធម៌​ដែល​កើត​បន្ត​គ្នា ចំពោះ​ចិត្ត​វិញ្ញាណ​នោះ​រមែង​កើត​បន្ត។ យើង​ចង់​ឲ្យ​អ្នក​ដទៃ​ដូច​យើង​ទៅ​គេ​មិន​ដូច​យើង យើង​កើត​ទុក្ខ សួរ​ថា ដែល​កើត​ទុក្ខ​ហ្នឹង​មក​ពី​គេ​មិនដូច ឬ មក​ពីចិត្ត​មាន​ទោស​ចេតសិក​ប្រកប​មក​ជាមួយ​រឿង​នោះ​ជួយ​ខ្លួន​ឯង​មិន​ទាន់​បាន​ផង ចង់​ជួយ​អ្នក​ដទៃមិនទាន់​ជា​បាន​ជួយ​អ្នក​ដទៃ​ផង ខ្លួន​ឯង​ដួល​តូង......! ការ​សន្សំ​អធ្យាស្រ័យចរិត​ផ្សេងៗ​ពីគ្នា ធ្វើ​ម៉េច​ឲ្យ​គេ​ដូច​យើង​បាន។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ជំនួយសុខភាពផ្លូលចិត្ត១ រៀប​រៀង​ដោយ សាមណេរ ចាន់ សុជន ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

បុ​គ្គល​ដូច​ម្តេច ទើប​ឈ្មោះ​ថា​បាន​នៅ​ជិត​ព្រះ​ពុទ្ធ? ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ ទ្រង់​មិន​មាន​បំ​ណង​បង្កើត​សា​ស​នា គ្រាន់​តែសម្រាប់​បុគ្គល​មក​ធ្វើ​សក្ការៈ​បូ​ជា និង​សូត្រ​ធម៌​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ។ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា "សា​វ័ក​ទាំង​ឡាយ​ណា ដែល​ដើរ​តាម​តថា​គត​ដោយ​កាន់​ដៃ​ ឬ​កាន់​ចី​ពរ​របស់​តថា​គត​ មិន​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា នៅ​ជិត​នឹង​តថា​គត​ទេ ប្រ​សិន​បើ​ចិត្ត​របស់​គេ​មិន​បរិ​សុទ្ធ" ។ សា​វ័ក​ទាំង​ឡាយ​

មុន​នឹង​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការ​យល់​ព្រះធម៌ ដើម្បី​ងាយស្រួល​ចំពោះ​ពុទ្ធបរិស័ទ ជាអ្នក​សិក្សា​នូវ​ធម៌ ឬ​ក៏​ងាយ​ស្រួល​ដល់​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​មួយចំនួន ដែល​ចង់​ដឹង​អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ព្រះពុទ្ធ មុន​នឹង​អ្នក​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ជឿ​អ្វី​ ដែល​អ្នក​ធ្លាប់​តែ​ស្ដាប់​អំពី បរតោឃោសៈ (អ្នក​ដទៃ) និយាយ​យ៉ាង​នេះ​ថា​ជា​ពុទ្ធដីកា ទុក​ជា​យ៉ាង​នោះ ក្ដី ព្រះអង្គ​មិន​ឲ្យ​ចេះ​តែ​ជឿ​នោះ​ឡើយ មុន​នឹង​ជឿ​សូម​អ្នក​អាន​ទាំង​អស់

សោណទណ្ឌសូត្រ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់​ពុទ្ធដំណើរ​ទៅ​កាន់​ចារិក ក្នុង​អង្គជនបទ ព្រម​ដោយ​ភិក្ខុសង្ឃ ៥០០ អង្គ។ ព្រះសុគតសាស្ដា ទ្រង់​គង់​នៅ​មាត់​ស្រះបោក្ខរណី ឈ្មោះ​គគ្គរា ជិត​ក្រុង​ចម្ប៉ា ក្នុង​នគរ​ដែល​សម្បូណ៌​ទៅ​ដោយ​ដើម​ចម្ប៉ា មាន​ផ្កាឈើ ៥ ពណ៌។ សោណទណ្ឌព្រាហ្មណ៍ ជាព្រាហ្មណ៍​ល្បីល្បាញ​ដោយ​មន្ត​ដោយ​សិស្ស​និង​ដោយ​ទ្រព្យ​ជាដើម មានសភាព​ដូច​ជាបោក្ខរសាតិព្រាហ្មណ៍​ដែរ

កូន​គឺ​ជាអ្នក​បន្ត​ចម្លង​នូវ​អ្វីៗ​គ្រប់​យ៉ាង​ទាំង​អស់​ពី​មាតាបិតា តាំង​ពីសាច់ឈាម ចិត្ត​គំនិត ការ​ប្រព្រឹត្ត និង​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅ​មួយ​ជំនាន់​ទៀត​ ដរាប​ណា​នៅ​តែ​មាន​មាតា​បិតា​រស់​នៅ ។ ដូច្នេះ ទើប​មាតាបិតា​ជា​មេពុម្ព​របស់​កូន មេពុម្ព​របស់​សង្គម មេពុម្ព​របស់​ប្រទេស និង​ជា​មេពុម្ព​មនុស្ស​លោក ។ បើ​មេពុម្ព​យ៉ាង​ណា​វត្ថុ​ដែល​ចេញ​ពីពុម្ពក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ក្នុង​ទស្សនៈ​ពុទ្ធសាសនា មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ កើត​មក​តែង​មាន​ទីពឹង​ទីអាស្រ័យ​សម្រាប់​ជា​កម្លាំង​ក្នុង​ការ​ដើរ​លើ​ផ្លូវ​ជីវិត ។ ទីពឹង​នេះ មាន ៣ យ៉ាង​គឺ ពឹង​លើ​ខ្លួន​ឯង ពឹង​លើ​សង្គម និង​ពឹង​លើ​ធម្មជាតិ ។ បើ​តាម​ពុទ្ធភាសិត ព្រហ្មាតិ មាតាបិតរោ បុព្វាចរិយាតិ វុច្ចរេ អាហុនេយ្យា ច បុត្តានំ បជាយ អនុកម្បកា ដែលប្រែ​ថា មាតាបិតា​ជា​ព្រហ្ម​របស់​បុត្រ ជា​បុព្វាចារ្យ ជាអាហុនេយ្យៈរបស់​បុត្រទាំង​ឡាយ និង​ជា​អ្នក​អនុគ្រោះ​ដល់​ពួក​សត្វ​លោក នោះ​ខ្ញុំ​យល់​ថា មាតាបិតា​មាន​សារសំខាន់​ណាស់​សម្រាប់​សត្វ​លោក​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មាន​ជីវិត​ជា​ឯកជន​ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​សង្គម និង​ដែល​ពឹងពាក់​ទៅ​លើ​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ធម្មជាតិ។ ឬ​បើ​នឹង​និយាយ​ផ្ទុយ​មក​វិញ យើង​អាច​និយាយ​ថា ទាំង​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ ទាំង​សង្គម​ទាំង​មូល និង​ទាំង​ធម្មជាតិ​ដែល​នៅ​ជុំ​វិញ​យើង ឬ​ពិភពលោក​នេះ សុទ្ធ​តែ​ត្រូវ​ពឹង​ពាក់​លើ​មាតាបិតា​ទាំង​អស់ ព្រោះ​ជា​កត្តា​កំណត់​នូវ​ការ​រីកចំរើន ឬ​ថយ​ក្រោយ​ និង​ការ​គង់វង្ស ឬ​រលំរលាយ ។មាតាបិតា​បង្កើត​កូន​ឲ្យ​ទៅ​ជា​កសិករ កម្មករ ឧស្សាហករ ពាណិជ្ជករ គ្រូ អ្នកស្រាវជ្រាវ អ្នក​វិទ្យាសាស្ត្រ អ្នក​បួស ទាហាន និង​ជា​ចៅកូវរដ្ឋ។ បើ​មាតាបិតា​បាន​បំពេញ​នាទី​ខ្លួន​ជា​អាហុនេយ្យបុគ្គល​របស់​បុត្រ​គឺ ជា​អ្នក​បាន​បំពេញ​នាទី​ឬ​បដិបត្តិ​ធម៌​របស់​មាតាបិតា​ដោយ​ប្រពៃ ( សុបដិបន្នោ ) ។ជាអ្នក​បំពេញ​នាទី ឬ​បដិបត្តិ​ធម៌​ដោយត្រង់ គឺ​បដិបត្តិ​ជា​មជ្ឈិមាបដិទា​មិន​តឹង​ពេក មិន​ធូរ​ពេក ដោយ​ឈរ​លើ​ដ្ឋាន​ទាំង ៨ គឺ​ការ​យល់ត្រូវ ការ​គិត​ត្រូវ ការ​ប្រព្រឹត្ត​ត្រូវ ការ​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ត្រូវ ការ​ព្យាយាម​ត្រូវ ការ​មាន​សតិរលឹកត្រូវ និង​ការ​តម្កល់​ចិត្ត​ឲ្យ​នឹង​ត្រូវ​ហើយ​នោះ កសិករ កម្មករ ... និង​ចៅកូវរដ្ឋទាំង​នោះ ក៏​នឹង​ទៅ​ជា​កសិករ​ល្អ កម្មករ​ល្អ ... និង​ចៅកូនរដ្ឋ​ល្អ​ជា​មិន​ខាន ។ ហើយ​បើ​មាតាបិតា​នៃ​ជំនាន់​នីមួយៗ បំពេញ​នាទី​ដោយ​ប្រពៃ និង​ដោយ​ត្រង់​គ្រប់ៗ​ជំនាន់​នោះ សង្គម​យើង​ពិភពលោក​យើង​នេះ​នឹង​មិន​មាន​សភាព​ឃោរឃៅ ប្រកួតប្រជែង​ខ្ទេចខ្ទី​ទ្រព្យ​ធម្មជាតិ​ដូច​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ឡើយ។ ម្នាក់​ៗ​នៅ​ក្នុង​សង្គម នឹង​មាន​សេចក្ដី​មេត្តា​ដល់​គ្នានឹង​គ្នា សង្គម​មនុស្ស​នឹង​គួរ​ឲ្យ​ចង់​រស់​នៅ​ជាង​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ជា​មិន​ខាន ហើយ​ធម្មជាតិ ក៏​នឹង​នៅ​ជា​គូ​ជីវិត​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ ជា​និរន្តន៍តទៅ ។ ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ ជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍ រៀប​រៀង​ដោយ ឥន្ទបញ្ញោភិក្ខុ ហ មណីចិន្ដា ដោយ​៥០០០​ឆ្នាំ

សាមញ្ញផលសូត្រ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ​ទ្រង់​គង់​នៅ​ក្នុង​វត្ត​អម្ពវ័ន ជា​វត្ត​ដែល​ពេទ្យ​ជីវកកោមារភច្ច វេរចម្ការស្វាយ​ថ្វាយ​សង្ឃ ព្រម​ដោយ​សេនាសនៈផ្សេងៗ នៅ​ជិត​ភ្នំ​គិជ្ឈកូដ​ជាប់​នឹង​ក្រុង​រាជគ្រឹះ ក្នុង​កាល​នោះ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​គង់​នៅ​ជា​មួយ​នឹង​ភិក្ខុសង្ឃ​ ១២៥០ អង្គ។ ពេទ្យជីវកកោមារភច្ច នៅ​ពេល​ថ្វាយ​សំពត់​សាច់​ល្អ​ពីរ​ផ្ទាំង​ដល់​ព្រះដ៏មានព្រះភាគ នៅ​នា​ព្រះគន្ធកុដិ​លើ​ភ្នំ​គិជ្ឈកូដ បាន​ស្ដាប់​ព្រះធម៌​ទេសនា